ปรสิตโพรโทซัว

ปรสิตโพรโทซัว

ภาวะปรสิต (parasitism) หมายถึงสภาวะที่สิ่งมีชีวิตมีความสัมพันธ์กันโดยชนิดหนึ่งเป็นผู้ได้ประโยชน์และอีกชนิดหนึ่งเสียประโยชน์ ชนิดที่ได้ประโยชน์เรียกว่าปรสิต (parasite) ชนิดที่เสียประโยชน์เรียกว่า ตัวให้อาศัย (host)

1.  ปรสิตภายนอก (ectoparasite) เป็นปรสิตที่อาศัยอยู่นอกตัวให้อาศัยตัวอย่างเช่น เหาคน เห็บสุนัข
2. ปรสิตภายใน (endoparasite) ที่เป็นปรสิตขณะนี้อาศัยภายในร่างกาย ของตัวให้อาศัยตัวอย่าง เช่น พยาธิใบไม้ตับ พยาธิตืด
   
   

ชนิดของตัวให้อาศัย

            1. ตัวให้อาศัยจำเพาะ (definitive host or specific host) หมายถึง ตัวให้อาศัยที่ยอมให้ตัวเต็มวัยของ

ปรสิตอาศัยอยู่เป็นช่วงที่ปรสิตสืบพันธุ์แบบอาศัยเพศตัวอย่างเช่นพยาธิใบไม้ตับของคน

            2. ตัวให้อาศัยกลาง (intermediate host) หมายถึงตัวให้อาศัยที่ยอมให้ปรสิตอาศัยอยู่และเป็นช่วงที่ปรสิตสืบพันธุ์แบบไม่อาศัยเพศ

เช่นหอยคันเป็นตัวให้อาศัยกลางของพยาธิใบไม้ตับโค

         3. ตัวให้อาศัยสะสม (reservior host) หมายถึงตัวให้อาศัยที่ยอมให้ปรสิตอาศัยอยู่และสามารถสืบพันธุ์ต่อไป เปรียบประดุจกับรังเก็บเชื้อโรคเพื่อแพร่พันธุกรรมต่อไปเมื่อสภาวะเหมาะสม ตัวอย่างเช่นแมวเป็นตัวให้อาศัยสะสมของพยาธิโรคเท้าช้าง

กลุ่มของปรสิต

        1. โพรโทซัว เป็นสิ่งมีชีวิตที่ประกอบด้วยเซลล์เพียงเซลล์เดียว นักชีววิทยาบางท่านเรียกว่า สัตว์เซลล์เดียว ที่รู้จักกันดีคือเชื้อมาเลเรีย

        2. หนอนตัวแบน (flatworm) เป็นสิ่งมีชีวิตหลายเซลล์ แต่ยังไม่แยกเพศ ยังไม่มีทวารหนัก ที่รู้จักกันดีคือ พยาธิใบไม้ตับ พยาธิตืด   

        3. หนอนตัวกลม (roundworm) เป็นสิ่งมีชีวิตหลายเซลล์ มีปากและทวารหนัก แยกเพศ ที่รู้จักกันดีคือ พยาธิไส้เดือน พยาธิตัวจี๊ด  

        4. สัตว์ขาปล้อง (arthropod) เป็นสัตว์แยกเพศ มีขาเป็นปล้องมีทั้งเป็นเวกเตอร์ (vector) และเป็นปรสิตโดยตรง เช่น เห็บ ยุง เหา ไร

ปรสิตโพรโทซัว

            ในทางสัตววิทยาจัดว่าโพรโทซัวเป็นสัตว์เซลล์เดียว แต่มีคุณสมบัติเป็นเหมือนร่างกายของสัตว์ 1 ตัว หรือคน 1  คน

 ดังนั้นโพรโตซัว 1 เซลล์จึงทำหน้าที่ได้เหมือนสัตว์ เช่น กินอาหาร ย่อยอาหาร สืบพันธุ์ เติบโต หายใจได้ เป็นต้น

        อวัยวะหรือโครงสร้างที่อยู่ในเซลล์ของโพรโทซัว ทำหน้าที่ให้ชีวิตดำรงอยู่ได้นั้นเรียกว่า ออร์แกเนลล์ (organelle) เช่น แฟลเจลลา (flagella) ทำหน้าที่โบกพัดทำให้เคลื่อนที่ได้ ไลโซโซม (lysosome) ทำหน้าที่ผลิตเอนไซม์ย่อยอาหาร ขนเซลล์ (cilia) ใช้ว่ายน้ำ เป็นต้น

การจำแนกประเภทโพรโทซัว

       1.  กลุ่ม 1 Class Zoomastigophora (Zoon = สัตว์ Mastix = แส้) โพรโทซัวในกลุ่มนี้ทุกชนิด มีแฟลเจลลาในการเคลื่อนที่ มีทั้งชนิดที่อาศัย

            อยู่ในลำไส้และในกระแสเลือด  สืบพันธุ์โดยการแบ่งแยกตัว(Binary fission)จาก 1 เซลล์เป็น 2 เซลล์  ชนิดที่น่ารู้จักเช่น   

             Giardia lamblia ก่อโรคท้องร่วงเรื้อรังในเด็ก

             Leismania tropica ก่อโรค Leishmaniasis ที่ผิวหนัง (Cutaneous leishmaniasis) หรือโรคแผลตะวันออก (Orientalsore)

            Trypanosoma brucei gambiense และ T. brucei rhodesiense ก่อโรคเหงาหลับอาฟริกัน (African sleeping sickness)  

       2. กลุ่มที่ 2 Class Rhizopodasida (Rhiza = ราก    poda = ตีน เท้า) โพรโทซัวในกลุ่มนี้เคลื่อนที่ด้วยตีนเทียม (pseudopod) ซึ่งเป็น

            โครงสร้างที่ยืดออกได้เมื่อต้องการเคลื่อนที่ ชนิดที่น่ารู้จักได้แก่

              Naegleria sp. ก่อโรคเยื่อหุ้มสมองอักเสบ

              Acanthamoeba sp. ก่อโรคเยื่อหุ้มสมองอักเสบ

              Entamoeba histolytica ก่อโรคบิดมีตัวในลำไส้